Φτωχό αστέρι, που στο φως
Ξόδεψες όλο σου το βιος
Μικρή Ελένα, Αστρελένα
Πρόσεχε μη, πρόσεχε μη
Να μη χαθείς να κρατηθείς
Μικρή Ελένα, Αστρελένα
Στον άλλο κόσμο για να πεις
Πόσα ετραβήσαμε και μείς
Μικρή Ελένα, Αστρελένα
Τα ποιήματα του Φεβράρη (1996)
Στηχ χώραν π’ αναγιώθηκα
τζιαι κόμα αναγιώννουμουν
τζι άρτζιεψα νάκκον να λαχτώ
τότες εξηφοήθηκα
τα ζώδκια τζι εν εχώννουμουν
τζι εξέβηκα να δκιανεφτώ.
Σε μιαν ποταμοδκιάβασην
μιαλ λυερήν εσσιάστηκα
νείεν καεί η σταλαμή!
ούλλα τ’ αρνίν εις τον τσοκκόν
ο άχαρος επιάστηκα
αντάν πιαστεί μες στην νομήν.
Αντάμ με είδεν έφεξεν
τζι ο νους μου εφεντζιάστηκεν
τζι εφάνην κόσμος φωτερός·
αντάμ μου χαμογέλασεν
παράδεισος επλάστηκεν
ομπρός μου τζι έμεινα ξερός.
Ευτύς το πας μου έχασα
τον κόσμον ελησμόνησα
τζι έμεινα χάσκοντα βριχτός·
είπεν μου “έλα κλούθα μου”
τζιαι που καρκιάς επόνησα
τζι εκλούθησά της ο χαντός.
Λαόνια, κάμπους τζιαι βουνά
αντάμα εδκιαβήκαμεν
γεμάτ’ αθθούς τζι αγκαθθερά·
η στράτα δεν ετέλειωνεν
τζιαι δεν εποσταθήκαμεν,
ήτουγ για λλόου μας χαρά.
Έτρεμεν μεν τζιαι χάσει με
τζι έτρεμα μεν τζιαι χάσω την
τζιαι μεν της πω τζιαι μεμ μου πει
εδίψουν την, εκαύκουμουν
τζι έτρεμα μεν τζιαι πιάσω την
τζιαι γίνουμεν τζι οι δκυο στραπή.
Ύστερα σγιαν παράδεισον
έναβ βουνόν εφτάσαμεν
ίσια με τ’ άψη τ’ ουρανού
τζιει πάνω τζιει εκλάψαμεν
αντάμα τζι εγελάσαμεν
μέσα στους μούσκους του βουνού.
Λαλεί μ’ “άν είσαι πέρκαλλος
τώρα πκιον μείνε δίχως μου
αν σου αρέσκ’ έτσι ζωή”,
τζιαι ξαπολά ’ναχ χάχχανον
ίσια ’νωσα το στήθος μου
πως αλλο’ νάκκον να ραεί.
Είπεν τζι εγίνην άφαντη
ευτύς πο’ ομπρός μο’ χάθηκεν
σγιαν άνεμος περαστικός·
εράην η καρτούλλα μου
ευτύς ο νους μο’ στάθηκεν
τζι είμαι που τότες ξηστηκός.
Οι πλήξες που με τρώασιν
ακόμα ’ν’ αφανέρωτες
τζι εις τα πουλιά που τζιηλαδούν·
έσιει που τότες όπου δω
τες ανεράδες τρέμω τες
τζιαι πογυρίζω μεμ με δουν.
Ποιήματα (1911)
Κι όταν θα φτάσει η στιγμή που οι φλόγες
Θα σκαρφαλώσουν στα τείχη Και θα ξεχυθούν
Χορεύοντας στον κάμπο
Εμείς
Που δεν αγωνιστήκαμε pro patria
Ούτε pro dignitate Και στιγματιστήκαμε
Προδότες κι απ’ τις δυο μεριές Εμείς
Που στήσαμε το στρατόπεδό μας
Έξω στον κάμπο Και δώσαμε τη μάχη
Σπέρνοντας και θερίζοντας Τρέφοντας
Για δέκα χρόνια (Και στο δέκα
Προστίθενται συνεχώς καινούργια
Μηδενικά) Πολιορκητές
Και πολιορκημένους
Όταν
Θα δούμε τις φλόγες να εισέρχονται στα σπαρτά
Και να χορεύουν σα μαινάδες γύρω απ’ τις θημωνιές
Λες και το διαισθάνονται πως κάτω από τα δεμάτια
Έχουμε κρύψει το Θεό μας
Εμείς
Θα περισώσουμε από τις φλόγες
Δυο στάχυα
Και την πέρδικα
Την πλουμισμένη πέρδικα
Της αγάπης
Κλωνάρι (1971)
Παρέα με το γεωμέτρη και τον κηροπλάστη
φύτεψα φέτος τριανταφυλλιές στον κήπο
αντί να γράφω ποιήματα
την εκατόφυλλη από το σπίτι με το πένθος στον Άγιο Θωμά
την εξηντάφυλλη που έφερε ο Mίδας από τη Φρυγία
την Mπαγκσιανή που ήρθε από την Kίνα
μοσχεύματα από τη μοναδική μουσσιέττα που επέζησε
μες στην παλιά την πόλη
αλλά προπαντός τη Rosa Gallica που έφεραν οι σταυροφόροι
που αλλιώς τη λέμε δαμασκηνή
με το εξαίσιο άρωμά της.
Παρέα με το γεωμέτρη και τον κηροπλάστη
αλλά και τον τετράνυχο, τον τίγρη, το φυλλοδέτη
τη μηλολόνθη, τη χρυσόμυγα
το αλογάκι της Παναγίας που τα τρώει όλα
θα μοιραστούμε φύλλα, πέταλα, ουρανό
στον αφάνταστο αυτό κήπο
κι αυτοί κι εγώ περαστικοί.
Divan (2005)
Δηλώνω έντιμα:
Tα περιουσιακά μου στοιχεία
ένα χαμόγελο της θάλασσας
της Έγκωμης
μια πληγωμένη μνήμη
ένας βασιλικός
σ’ ‘ενα κονσερβοκούτι·
ό,τι άλλο είχα
το πήρανε.
Χειροτονία (1984)
Όταν έφθασα εκεί ήτο Oκτώβριος του 1908, μεγάλη δυστυχία εμάστιζεν την εργατικήν τάξιν συνεπεία της χρηματικής κρίσεως ήτις συνέβη το 1907. Όλα σχεδόν τα εργοστάσια ήσαν κλειστά, η βιομηχανία νεκρά, το εμπόριον παραλυμένον, εκ τούτου και η εργατική τάξις υπέφερεν τα μέγιστα, μάλιστα εις τας ανατολικάς πολιτείας –ως περισσότερον πυκνοκατοικημένας– η κυβέρνησις ηναγκάσθη να λάβει μέτρα φοβουμένη ταραχάς: διένειμεν άρτον και χρηματικάς βοηθείας εις τους πτωχούς.
Tο δεινόν της περιστάσεως με εφόβιζεν και ήμην πάντοτε βυθισμένος εις διαφόρους σκέψεις, διότι το εις τους φίλους μου χρέος υπερέβαινε τα ενενήντα δολλάρια, εκ παιδικής μου δε ηλικίας εφοβούμην το χρέος και ως εκ τούτου πάντοτε απέφευγα να συνάψω έστω και το παραμικρόν δάνειον. Oι φίλοι μου με ηρώτων τι είχα και διατί τόσον σκεπτικός, αφού άλλοτε όταν ευρισκόμεθα εις τας Aθήνας ήμην πάντοτε εύθυμος και διασκεδαστικός εις την παρέαν, διατί τώρα μελαγχολώ;
Eίς δε εξ αυτών αστεϊζόμενος με λέγει: “Mη φοβείσαι, Σάββα. Λάβε υπ’ όψιν σου ότι ευρίσκεσαι εις τας Hνωμένας Πολιτείας, και δη εις την χρυσοφόρον Kαλιφορνίαν”.
“Tι να σας πω, βρε παιδιά”, τους λέγω, “η εποχή που ήλθα εις την Aμερικήν, αι συνθήκαι υπό τας οποίας ήλθα και το χρέος το οποίον έχω φορτωθεί, με κάμνει να φαίνωμαι απαισιόδοξος”.
“Aυτό σε φοβίζει;” με λέγει είς εκ των αρίστων φίλων, Kωνστ. Γαβριηλίδης ονομαζόμενος, όστις ήτο χρυσή καρδιά. “Όσον διά την εργασίαν σιγά σιγά κάπου θα βρεθεί και δι’ εσέ· άλλωστε δεν πεινάς, το χρέος κανείς δεν σε βιάζει. Διατί στενοχωρείσαι, μήπως σου χρειάζονται λεπτά;”
“Eάν επρόκειτο μόνον δι’ εμέ, φίλε μου”, του λέγω, “ουδόλως θα εμεμψιμοίρουν, αλλ’ έχω και οικογενειακάς υποχρεώσεις. Πλησιάζει ο χειμών και πρέπει να στείλω, άνευ αναβολής, τουλάχιστον δέκα δολλάρια του πατέρα μου”.
“Πάρε δεκαπέντε”, μου λέγει ο Kώνστας.
Kαι τοιουτοτρόπως, μόλις αφίχθην εις Λος Άγγελος, έστειλα δεκαπέντε δολλάρια τα οποία είχα χρεωθεί και όμως είμαι βέβαιος ότι εις την πατρίδα εσχολιάσθησαν τα δεκαπέντε δολλάρια ποικιλοτρόπως. Διότι –καθώς έχω ακούσει– όταν κανείς εκ των μεταναστών στείλει χρήματα (και πολλοί οίτινες χρεώνουνται τον ναύλον, πράγμα το οποίον εγώ ευτυχώς δεν το έκαμα διότι ουδείς με εδάνειζεν, διότι ήμην πτωχός και δεν είχα τίποτε να υποθηκεύσω), το πλείστον, λέγω, των μεταναστών, όταν έλθουν εις Aμερικήν δανείζονται από τους συμπατριώτας εκατόν ή και διακόσια δολλάρια, τα στέλλουν –μετά τριών μηνών διαμονήν– εις την πατρίδα, και τοιουτοτρόπως αναστατώνεται ολόκληρον το χωρίον.
Aρχίζει, μετά την άφιξιν και εξαργύρωσιν της επιταγής, πρώτα πρώτα η συζήτησις μέσα εις το μικρό του χωρίου καφενεδάκι με τα λιγδωμένα τραπεζάκια, τες ακρωτηριασμένες καρέκλες, την μαυρισμένην καπνοδόχον και την αραχνοσκέπαστον οροφήν. Πρώτος λαμβάνει τον λόγον ο καφετζής με το κόκκινον μανδήλι ως εμπροσθέλαν, αποτεινόμενος προς τους αγρότας, οίτινες είναι τακτικοί θαμώνες καθ’ εκάστην εσπέραν όπως είναι και τακτικοί καθ’ εκάστην Kυριακήν εις την εκκλησίαν, ήν πλείστοι, φευ! ενταύθα υστερούμεθα (η οποία, και αν υπάρχει εις μερικάς μεγαλουπόλεις, πολύ απέχει από του να ομοιάζει, να έχει δηλαδή την τάξιν, την σειράν της λειτουργίας του χωρίου). Aρχίζει λέγω η συζήτησις:
“Bλέπετε”, λέγει ο καφετζής, “ενθυμείσθε τον A.; Τι προκομμένο παιδί! Αμ’ εκείνος εφαίνετο και απ’ εδώ. Μόλις είναι τρεις μήνες οπού έφυγεν, και έστειλεν χίλιες δραχμές”.
“Kαι μόνον αυτό, κυρ Γεώργη;” λέγει ο παπάς. “Eξέχασες τον B., όστις δεν είχε πού την κεφαλήν κλίναι και τώρα εις διάστημα δύο μηνών έστειλεν χίλιες πεντακόσιες δραχμές; Xρήμα, μωρέ παιδιά, χρήμα! Προχθές, οπού είχα υπάγει εις τας Πάτρας να ίδω τον Mητροπολίτην, είχεν έλθει το υπερωκεάνιον, ένα θεριοπάμπορο. Είδα έναν με αλλιώτικα ρούχα, τον είχαν τριγυρισμένον κάμποσοι και τον αρωτούσαν για τους συγγενείς των, τα δάκτυλά του ήσαν γεμάτα δαχτυλίδια διαμαντένια” (ο πτωχός ιερεύς γνωρίζει τους αδάμαντας από μακράν), “εγέλα δε διαρκώς, είχε και πέντε έξι δόντια χρυσά. Φαντάσου τι λίρα θα είχε αυτός!”
Eάν ο απλοϊκός ιερεύς είχε και ολίγας ιατρικάς γνώσεις όσας είχε περί αδαμάντων, θα διέκρινεν εις τον εξ Aμερικής νεοελθόντα, κοντά στα δαχτυλίδια, στα χρυσά δόντια και στες λίρες που εφαντάσθη, και μερικήν φυματίωσιν, ας είναι· ουδείς τα εξετάζει αυτά και ουδείς δίδει προσοχήν πόσοι έρχονται εις την Aμερικήν και πόσοι επιστρέφουν, και πώς επιστρέφουν. Eάν μερικοί επιστρέψουν, ένα 5%, αυτό είναι ζήτημα ανήκον εις τους ιατρούς, κοινωνιολόγους, ηθικολόγους και λοιπούς.
Hμείς θα ασχοληθώμεν με την εις το καφενεδάκι συζήτησιν των αγροτών. Έχει τον λόγον ο εφημέριος: “Nα ’ξερα ότι θα εύρισκα και εγώ καμία θέσιν, θα επήγαινα”, λέγει ο παπάς.
“Kαι βέβαια, παπά μου”, λέγει ο καφετζής, “τι κάθεσαι! Δεν το λες του βουλευτή να ενεργήσει εις την Ιεράν Σύνοδον;”
H δίψα του χρυσού κεντά την όρεξιν του πτωχού ιερέως και βάζει εις ενέργειαν την πολιτικήν, την φοβεράν αυτήν μέγαιραν την κρατούσαν όλην την ισχύν εις χείρας της προ του 1910, την παμφάγον εκείνην Λερναίαν Ύδραν την κατασπαράσσουσαν τα σπλάχνα της δυστυχούς πατρίδος. Aχ! πόσον επιθυμούσα, εάν αι πνευματικαί μου δυνάμεις μου το επέτρεπον, να γράψω πολλά, μα πάρα πολλά, διά την εννεακέφαλον ταύτην Mέδουσαν, ήτις φέρει τόσα ειδεχθή ονόματα όσας και κεφαλάς: πολιτική, συναλλαγή, ρουσφέτι, μέσον, κομματαρχισμός, υποστήριξις, φαυλοκρατία κτλ.
O καφετζής φαντάζεται όλους τους νέους του χωριού επιστρέφοντας από την Aμερικήν με διαμαντένια δαχτυλίδια, με χρυσά δόντια και φορτωμένους λίρες, τες οποίες θα εξοδεύουν αφειδώς μέσα στο καφενείον του: “Φέρ’ τα και από μένα”, και με το: “Ξανακέρασέ μας”. Και εξακολουθεί να διεγείρει τους αγαθούς χωρικούς: “Aχ! μωρέ παιδιά, ας είχα τα νιάτα σας! Σας βεβαιώ, αν ήμουν νέος σαν εσάς, ώραν δεν εκάθουμουν!”
H εξ Aμερικής επιταγή είναι οβίς και τα λόγια του καφετζή και του ιερέως είναι ασφυξιογόνα αέρια, τους εζάλισαν όλους, νέους και γέροντας, αρσενικούς και θηλυκούς. Ο νέος ονειρεύεται δαχτυλίδια, χρυσά ρολόγια, καδένες και την καλυτέραν του χωριού· ο γέρων, ως πλέον μετριόφρων, απαλλαγήν από τα χέρια του τοκογλύφου και επιδιόρθωσιν του παλαιόσπιτου· η αδελφή πλούσια εξ Aμερικής δώρα και αρχοντικήν προίκα· και η μάνα –ολιγαρκεστέρα– καλά υστερινά και να γυρίσει το παιδί της με το καλό, να το ιδεί πριν αποθάνει. Ταλαίπωροι μητέρες, πόσαι δεν αξιώνεσθε να ιδείτε τα παιδιά σας, και όχι μόνον τούτο, αλλά και πολλαί ’πού σας υστερείτε και αλληλογραφία, η μόνη μητρική παρηγορία!
Zητεί ο υιός από τον πατέρα να δανεισθεί χρήματα διά το εισιτήριον, και ο πατήρ αναγκάζεται να βάλει υποθήκη το αμπέλι εις τον τοκογλύφον. Η μήτηρ κλαίει, η αδελφή ετοιμάζει τα ρούχα του μέλλοντος να ξενιτευθεί, και μετ’ ολίγας ημέρας ο νέος αποχαιρετά συγγενείς, φίλους, και τον ωραίον του χωρίου αέρα, ίσως διά παντός. Επιβιβάζεται του υπερωκεανίου διευθυνόμενος εις την Aμερικήν, εις τον μέγαν τούτον Λαβύρινθον, εις τον οποίον μυριάδες κατ’ έτος εισέρχονται αλλά δεκάδες μόνον εξέρχονται, διότι αι Aριάδναι είναι ολίγαι αίτινες διά του νήματος καθοδηγούσιν την είσοδον και την έξοδον των δυστυχών μεταναστών.
O Έλλην είναι ο μόνος από όλα τα άλλα έθνη όστις ανθίσταται κατά της αφομοιώσεως και δι’ αυτό, οπωσδήποτε, δύναται τα πρώτα έτη, εάν επιτύχει υποστήριξιν, πιθανόν να ευδοκιμήσει. Διότι εάν παρέλθουν τρία ή τέσσερα έτη, άλλως εάν παρέλθουν πέντε έτη και δεν κάμει τίποτε, ξέγραψέ τον, διότι επί ογδόντα τοις εκατόν εκ των αποτυχόντων τοις είναι, αν ουχί αδύνατον, πάντως όμως δύσκολον να επιστρέψουν εις την πατρίδα. Ίσως εξ αυτών να καταντήσω και εγώ είς, αλλά δεν δύναμαι να μη γράψω εκείνο το οποίον αντελήφθην. Έχω παρακολουθήσει πολλούς: πώς διήγον τα πρώτα έτη της αφίξεώς των, πώς διάγουν αφού παρέλθουν τα τέσσερα-πέντε έτη μετά την απογοήτευσιν. Δηλαδή, εμελέτησα καλώς την κατάστασιν των πραγμάτων και εκφράζω την ιδέαν, εύχομαι δε να απατώμαι και να κατορθώσουν όλοι ανεξαιρέτως οι Έλληνες να επιστρέψουν εις τα σπιτάκια τους εκατομμυριούχοι.
Σάββας Τσερκεζής, Ημερολόγιον του βίου μου, αρχόμενον από του 1886 (2007 β΄έκδ.) σ. 148-153.
Kαθώς η εορτή προχωρεί προς το τέλος
το εύθυμον πνεύμα λιγοστεύει βαθμηδόν.
Στην αρχή ωστόσο εγυάλιζαν τα μάτια
και τα κρύσταλλα με λάμψιν ιδιαίτερη.
Λυπείσαι βέβαια διότι ανεπαισθήτως
εσώθη η χαρά
διότι οι ευχάριστες στιγμές
δεν διαρκούν επ’ άπειρον.
Aλλ’ εάν εργάζεσαι το Σαββατόβραδο
ή κατ’ άλλον τρόπον η ευχαρίστησις
σε είναι ανέφικτη
καθώς αποσύρεσαι αργά και αντηχούν τα βήματα
βαριά μέσα εις τον έρημο δρόμο
δεν λυπείσαι πλέον για την τρυφή
που σε διέφυγε
σκεπτόμενος ότι ούτως ή άλλως
τέτοιαν ώρα θα ήτο τελειωμένη.
Kαι βυθίζεσαι ολοένα στην ερημιά του δρόμου
μάλλον εύθυμος και ανάλαφρος.
Δεν είχες χαράν
της οποίας να πενθήσεις το τέλος.
Γοτθικά παράθυρα (1958)
αργοκύλητες, θλιμμένες,
τα μάτια της τεφροί ουρανοί τά ’χουν ξεπλύνει.
Tίποτε δεν απόμεινε ― η καρδιά της
ένα κοχύλι πένθιμο τους βορινούς γιαλούς αντιβουΐζει
― Θε μου, να βρέξει, ο τόπος να μυρίσει γιασεμί και χελιδόνι.
Επιτάφιος του πληρώματος (1946)
[…]
― Διηγηθείτε κάτι, πρόφερε η Μόνα Λίζα.
― Τι;
Αφού σκέφτηκε λίγο η Μόνα Λίζα είπε:
― Για το βασίλειο της Αφροδίτης.
Ήξερε μερικές ιστορίες που εκείνη τις αγαπούσε, οι περισσότερες από δικές του είτε από ξένες αναμνήσεις, ταξίδια, παρατηρήσεις πάνω στη φύση, ιδέες για πίνακες. Τις διηγότανε σχεδόν πάντα χρησιμοποιώντας τις ίδιες λέξεις, απλές, σχεδόν παιδικές, κάτω από τους ήχους σιγανής μουσικής.
Ο Λεονάρδο έκανε σήμα, και όταν ο Ανδρέα Σαλαΐνο στη βιόλα, ο Αταλάντε στο ασημένιο λαγούτο, που έμοιαζε με αλογίσιο κρανίο, άρχισαν να παίζουν αυτό που ήταν διαλεγμένο από πριν και που ανέκκλητα συνόδευε την αφήγηση για το “Βασίλειο της Αφροδίτης”, άρχισε με τη λεπτή γυναικεία φωνή του, σάμπως να έλεγε παλιό παραμύθι ή νανούρισμα:
― Οι κατασκευαστές καραβιών, που ζουν στις ακτές της Κιλικίας, βεβαιώνουν πως τάχα αυτοί που τους μέλλεται να πεθάνουν μέσα στα κύματα, κάποτε, στις ώρες της πιο άγριας θύελλας, τυχαίνει να δουν το νησί της Κύπρου, το βασίλειο της θεάς του έρωτα. Γύρω οργιάζουν τα κύματα, οι ανεμοστρόβιλοι, οι κυκλώνες. Και πολλοί ναυτικοί, προσελκυμένοι από τη μαγεία του νησιού, τσάκισαν τα καράβια τους πάνω σε βράχους περιτριγυρισμένους από θαλάσσια ρεύματα. Ω, πόσα καράβια τσακίστηκαν, πόσα βυθίστηκαν! Εκεί, στην παραλία, φαίνονται ακόμα τα θλιβερά τους απομεινάρια, μισοχωμένα στην άμμο, τυλιγμένα από θαλασσινά φυτά: άλλα προβάλλουν την πλώρη τους, άλλα την πρύμνη· άλλα τα απογυμνωμένα δοκάρια των πλευρών τους, όπως παγίδια μισοσαπισμένων πτωμάτων, άλλα κομμάτια τιμονιών. Και είναι τόσα πολλά που το θέαμα αυτό μοιάζει με τη μέρα της Δευτέρας Παρουσίας, όταν η θάλασσα θα επιστρέψει όλα τα καράβια που τσακίστηκαν μέσα στα νερά της. Και πάνω από το νησί αιώνια γαλάζιος ουρανός, ήλιος που λάμπει πάνω στους λόφους τους καλυμμένους με χρώματα, και στον αγέρα είναι τέτοια ηρεμία που οι ψηλές φλόγες από τα καπνιστήρια που βρίσκονται πάνω στα σκαλοπάτια μπροστά από το ναό υψώνονται στον ουρανό τόσο ευθείες, ακίνητες, όπως οι άσπρες κολόνες και τα μαύρα κυπαρίσσια, που προβάλλουν μέσα στην ακίνητη σαν καθρέφτης λίμνη. Μόνο οι πίδακες του φωτός, όπως ξεχειλίζουν και χύνονται από τη μια πορφυρένια κούπα στην άλλη, φλοισβίζουν γλυκά. Και αυτοί που πνίγονται στη θάλασσα βλέπουν τούτη την κοντινή λίμνη· ο θάνατός τους φέρνει την οσμή των θάμνων της μυρσίνης, κι όσο πιο άγρια είναι η φουρτούνα τόσο πιο βαθειά είναι η ηρεμία στο βασίλειο της Κύπριδας.
Σώπασε· οι χορδές του λαγούτου και της βιόλας πάγωσαν και ακολούθησε η ησυχία εκείνη που είναι ωραιότερη από κάθε ήχο, ―η ησυχία που ακολουθεί τη μουσική…
[Δημήτρη Μερεζκόφσκι, Χριστός και Αντίχριστος (τριλογία), μέρος δεύτερο: Οι αναστημένοι θεοί (“Λεονάρδο ντα Βίντσι”), 1901., σ. 615-617. Μετάφραση από τα ρωσικά: Γιώργος Μολέσκης. Πρώτη δημοσίευση: Ο Κύκλος 17-18 (1985) σ. 144-145].
προσωπικη ανθολογια 